Sprawiedliwość po nowemu: Największa zmiana w procedurze karnej od lat

Potrzeba systemowej zmiany

Nowelizacja jest odpowiedzią zarówno na wymogi konstytucyjne i standardy prawa międzynarodowego, jak i na długo sygnalizowane przez społeczeństwo problemy w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Reformą zainteresowani są nie tylko obywatele, ale również środowiska prawnicze, organizacje pozarządowe i przedstawiciele biznesu, którzy dotychczas doświadczali różnych absurdów prawnych oraz nadużyć – m.in. w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania.

– Chcemy stworzyć procedurę, która będzie rzeczywiście służyć sprawiedliwości i obywatelom, a nie stanowić barierę dla dochodzenia praw. Zmieniamy przepisy tak, by ułatwić dostęp do pomocy prawnej także osobom niezamożnym oraz wyeliminować praktyki naruszające prawa człowieka – tłumaczy minister sprawiedliwości Adam Bodnar.

Zmiany, które mają znaczenie

Wśród najważniejszych założeń reformy znajdują się m.in.:

• Wzmocnienie prawa do obrony – w tym m.in. obowiązek udziału obrońcy przy przesłuchiwaniu nieletnich oraz pełna poufność kontaktów oskarżonego z adwokatem.
• Lepszy dostęp do akt – podejrzani i ich obrońcy będą mogli szybciej zapoznawać się z materiałami sprawy.
• Uproszczenie procedur – ułatwienia m.in. w składaniu apelacji czy wnoszeniu prywatnych aktów oskarżenia.
• Zakaz wykorzystywania nielegalnie zdobytych dowodów – sądy nie będą mogły brać pod uwagę materiałów uzyskanych z naruszeniem prawa.
• Ograniczenie kompetencji prokuratury – m.in. w zakresie blokowania decyzji sądu.
• Reforma aresztów tymczasowych – koniec z przewlekłym i nadużywanym stosowaniem aresztu bez aktu oskarżenia.
• Większa ochrona tajemnic zawodowych – m.in. adwokackiej, dziennikarskiej, radcowskiej i tłumacza.
• Więcej praw dla osób z niepełnosprawnościami i cudzoziemców – poszerzenie dostępu do tłumaczy sądowych.

Wprowadzone zmiany mają szczególne znaczenie dla tych, którzy dotychczas z różnych powodów nie mieli równych szans w procesie – zarówno ekonomicznych, jak i językowych czy zdrowotnych.

\W poszukiwaniu równowagi

– Zależy nam, by utrzymać mechanizmy chroniące społeczeństwo przed poważną przestępczością, jednocześnie przywracając należne miejsce obywatelowi w systemie prawa karnego. Reforma ma pogodzić skuteczność działań państwa z zasadą proporcjonalności – mówi wiceminister sprawiedliwości Arkadiusz Myrcha, który koordynował prace nad ustawą.

Nowelizacja przewiduje również nowości o wymiarze symbolicznym i prawnym, jak np. możliwość złożenia zażalenia na decyzję o ekshumacji czy wydłużenie terminu przedawnienia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania lub zatrzymania – z jednego roku do trzech lat.

Reforma nie tylko Kodeksu postępowania karnego

Projekt zmian obejmuje także inne akty prawne. Nowe przepisy przewidują m.in.:

• modyfikację Kodeksu karnego – w tym uproszczenie procedur dotyczących tzw. małych świadków koronnych,
• zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym – np. ograniczenie wpływu prokuratora na odraczanie wykonania wyroków,
• reformę Kodeksu wykroczeń oraz procedury wykroczeniowej – ułatwiającą unieważnienie mandatu nawet po jego opłaceniu, jeśli został nałożony bezprawnie,
• zmiany w ustawie o ochronie zwierząt – umożliwiające sądom orzekanie przepadku zwierząt niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem,
• podniesienie maksymalnych kwot zwrotu utraconych zarobków dla świadków w sprawach karnych i cywilnych,
• nowe formy pomocy dla ofiar przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Krok w stronę sprawiedliwości

Wprowadzana reforma ma nie tylko zmodernizować przestarzałe procedury, ale też przywrócić zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. To sygnał, że prawo ma służyć ludziom – a nie odwrotnie.