Tajne poszukiwanie uranu w Ludwikowicach Kłodzkich i Nowej Rudzie

Po zakończeniu II wojny światowej prowadzono poszukiwania uranu w Sudetach. Kto i dlaczego prowadził te poszukiwania?

Nakazał by niezwłocznie przeszukiwano tereny poza granicami Rosji, na których po wojnie stacjonowała Armia Czerwona. W Polsce, pod względem występowania tego pierwiastka bardzo obiecujący okazał się być rejon Sudetów na Dolnym Śląsku. Pod koniec 1947 r. ZSRR zawarło z władzami Polski porozumienie dotyczące uruchomienia polskich zakładów przeróbki uranu.

Od 1 stycznia 1948 r. uruchomiono taki zakład w Kowarach w pobliżu Jeleniej Góry. Dla kamuflażu nazwano go "Kowarskie Kopalnie". Pod tą nazwą funkcjonował do 1951 r. Później zmieniono nazwę na "Zakłady Przemysłowe R-1" (w skrócie: ZPR-1) - Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione. Pozyskany uran sprzedawano do ZSRR.

Według dokumentacji archiwalnej, do której dotarłem w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, poszukiwania uranu prowadzone były przez ZPR-1 w największej tajemnicy. Oficjalnie prowadzono badania mające na celu jedynie geologiczne rozpoznanie terenu. Szukano w pierwszej kolejności w istniejących wyrobiskach górniczych, takich jak czynne i nieczynne kopalnie, a także pobierano próbki bruzdowe z przykopalnianych hałd.

Później prowadzono prace poszukiwacze wykonując odwierty i rowy poszukiwawcze, a także drążono sztolnie badawcze oraz szyby górnicze. Poszukiwania uranu w rejonie Nowej Rudy rozpoczęto prowadzić już w 1952 r. 

W którym miejscu prowadzono poszukiwania uranu w Nowej Rudzie? Czy natrafiono na uran?

Gdyby rzeczywiście szukano łupka ogniotrwałego, to nie byłoby potrzeby tego utajniać. Dzisiaj po latach cała ta dokumentacja jest już jawna i można po nią sięgnąć w archiwach. Wówczas stosowano także dodatkowe metody kamuflażu polegające na tym, że nie zawsze poszukiwania prowadzone były pod szyldem ZPR-1. Bywało tak, że pojawiał się podmiot prawny, który - jak nietrudno się domyśleć - działał na zlecenie ZPR-1.

Dobrym przykładem było Przedsiębiorstwo Budowy Płytkich Kopalń (dalej: PBPK), które na początku lat 50. prowadziło geologiczne rozpoznanie w rejonie Ludwikowic Kłodzkich. Oficjalnie szukano węgla. Poszukiwania prowadzono w nieczynnej sztolni górniczej Henryk. Jednak bez pozytywnych rezultatów. Dopiero gdy wykonano dwa odwierty rdzeniowe w odległości około 500 m na północny-zachód od sztolni Henryk, u podnóża góry Gontowa (723 m n.p.m.) położonej niedaleko wsi Sokolec, natrafiono na uran.

Czy uruchomiono w Ludwikowicach Kłodzkich wydobycie uranu? W jakich ilościach go wywieziono na powierzchnie i do kiedy prowadzono jego wydobycie?

Natomiast przy okazji natrafiono w tych podziemiach na pokład węgla kamiennego o średniej miąższości 1m. To był węgiel typu 34. Wobec powyższego upadową "Kazimierz" sprzedano wałbrzyskiej kopalni "Thorez", która następnie prowadziła tam wydobycie węgla. Z dokumentów archiwalnych wynika, że ZPR-1 nadal miało nieograniczony dostęp do tych wyrobisk górniczych i w każdej chwili mogło wykorzystywać je do własnych celów.

W 1958 r. służby geologiczne kopalni "Thorez" przeprowadziły w upadowej "Kazimierz" prace badawcze, których celem było ustalenie nagromadzenia pierwiastków promieniotwórczych. Stwierdzono wówczas, że w niektórych odcinkach w powietrzu znajdującym się w wyrobiskach podziemnych prowadzących od upadowej, doza zawartości radonu (gaz szlachetny - produkt uboczny rozpadu uranu) została przekroczona dziesięciokrotnie w stosunku do dopuszczalnej dawki wynoszącej 1,5.

W 1959 r. kopalnia "Thorez" postawiła upadową "Kazimierz" w stan likwidacji, a w 1960 r. sprzedała ją kopalni KWK "Nowa Ruda", która prowadziła tam wydobycie węgla aż do 1974 r. Pracowało tam wielu górników mieszkających w Nowej Rudzie. Z moich ustaleń wynika, że niektórzy z ich zmarli później na choroby nowotworowe.

Od kiedy rozpoczął się kolejny etap prowadzenia poszukiwań uranu na tych terenach i jak one przebiegały?

Równolegle szukano także na sąsiednich tzw. odcinkach poszukiwawczych, a dokładnie mówiąc w rejonie: Wałbrzycha, Jedliny Zdrój, Grzmiącej, Sokolca, Jugowa, Kłodzka i Nysy. Oddelegowano tu z dalszych rejonów Sudetów całe brygady górników i geologów tworząc z nich tzw. grupy poszukiwawcze.

Każda grupa poszukiwawcza, w zależności od miejsca poszukiwań, otrzymywała swój numer. Na przykład grupa poszukiwawcza działająca na odcinku Ludwikowice Kłodzkie miała numer 4. Z kolei na odcinku Jugów działała grupa poszukiwawcza nr 1. Zorganizowano dla nich lokale biurowe i mieszkania dla pracowników. Zbudowano w centralnym punkcie obszaru objętego pracami poszukiwawczymi warsztaty ślusarskie i spawalnicze, które były potrzebne do wykonywania napraw i remontów  maszyn i sprzętu.

Wodę potrzebną do wierceń tłoczono z lokalnych potoków górskich przy pomocy pomp. W przypadku, gdy dany otwór wiertniczy miał znajdować się daleko od najbliższego potoku, wówczas stawiano metalowy zbiornik na wodę i budowano stację pomp pośrednią. Energię elektryczną potrzebną do prac doprowadzano z najbliższej rozdzielni kablami w otulinach gumowych. Kable prowadzone były na powierzchni terenu, odpowiednio podwieszone na stojakach. Transport maszyn i sprzętu odbywał się samochodami do podstawy zbocza, a na górę końmi.

Uzyskane z otworów wiertniczych rdzenie geologiczne przechowywane były w skrzyniach w utworzonych magazynach. Na przykład w Ludwikowicach Kłodzkich wykorzystano do tego celu nieczynny młyn. Następnie skrzynie z rdzeniami były przewożone do Kowar, do laboratorium. Materiały wybuchowe i zapalniki potrzebne do prac górniczych strzałowych były dowożone każdego dnia z magazynu MW, który znajdował się we wsi Grzmiąca w pobliżu Głuszycy. Warto wspomnieć, że w Grzmiącej w 1956 r. uruchomiono kopalnię, w której również wydobywano uran.

Jaki był ostateczny finał tych prac poszukiwawczych ?

Maszyny i urządzenia zdemontowano i wywieziono. Magazyny rozebrano. Rowy poszukiwawcze i otwory świdrowe zasypano, wejście do sztolni badawczych zawalono. Szyby górnicze zalano wodą (po zdemontowaniu pomp głębinowych), a w ostatnim etapie w górnej części zaczopowano betonowym korkiem, który następnie od góry pokryto grubą warstwą materiału rodzimego, dla kamuflażu.

Obecnie miejsca, w których prowadzone były poszukiwania przez ZPR-1 można ustalić na podstawie archiwalnych map i planów roboczych, na których zostały one zaznaczone.