Zarys dziejów miasta

Górne Miasto cd.

Drukarnia W. W. Klambta, obecnie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2
w Nowej Rudzie, ul. Mikołaja Kopernika 8.

Początki drukarstwa noworudzkiego wiążą się z pojawieniem się w mieście człowieka, który był zainteresowany wydawaniem własnej gazety, do czego przymierzał się już w 1836 roku. Był nim niejaki Wilhelm Wenzel Klambt (1811 – 1883). Jednak jej początki miały miejsce dopiero 7 lat później, czyli w 1843 r. Jej tytuł brzmiał „Der Hausfreund” (Przyjaciel domu), a pierwszy numer ukazał się 30 stycznia 1843 r. Już rok później zmieniła tytuł na „Der Hausfreund im Glatzer Gebirge” (Przyjaciel domu w Kłodzkich Górach).  Pierwotnie gazetę wydawał w swoim domu przy obecnej ul. Piastów 19. W roku 1844 gazeta miała 450, a w 1847 już 1200 stałych abonentów. Była na swój sposób ciekawa, bowiem tematycznie dotyczyła kultury, sztuki i nauki Ziemi Kłodzkiej.

W latach 50 – tych XIX stulecia Klambt przeniósł swoją drukarnię na obecną ul. M. Kopernika, systematycznie ją rozbudowywał. M. in. po zakupie i zainstalowaniu nowej maszyny drukarskiej zwiększono nakład czasopisma.
Klambt był również i publicystą, co udowodnił podczas trwającej w latach 1848 – 1850 w ówczesnych Prusach rewolucji, której jednym z postulatów była sprawa zjednoczenia Niemiec. W swojej gazecie często poruszał tę tematykę i potrafił śmiało a jednocześnie do końca wypowiadać swoje poglądy. Był bowiem demokratą.

Jego intensywną pracę przerwała w 1881 roku śmierć. Wówczas wydawanie gazety przejął Georg Rose, który był spowinowacony z Klambtami. Wydawał ją do 1907 roku.        Po nim gazetę przejęli jego synowie. Eduard był wydawcą w latach 1907 – 1921, po nim był jego brat Walter. Gazeta była drukowana w Nowej Rudzie do 1945 roku.
Działania wojenne ominęły miasto, stąd też po ich zakończeniu zastano zakłady nie zniszczone ze sprawnymi maszynami drukarskimi. Od 16 maja 1945 roku drukarnia przeszła pod Centralny Zarząd Państwowych Zakładów Graficznych, bezpośrednio podlegała pod Zarząd Państwowych Zakładów Graficznych w Katowicach, które upoważniły 6 sierpnia 1945 roku Kazimierza Hefkaluka do jej zabezpieczenia jak również i innych drukarni działających przed wojną w Nowej Rudzie. 24 października 1945 r. drukarnia przeszła pod Zarząd Dolnośląski Państwowych Zakładów Graficznych. W oparciu o odpowiednie warunki lokalowe oraz istniejącą bazę Centralny Zarząd Państwowych Zakładów Graficznych upoważnił dyrektora Hefkaluka do podjęcia starań o otwarcie szkoły uczącej drukarstwa. Otwarto ją 8 grudnia 1946 roku jako Państwową Szkołę Graficzną, potem na jeden rok przemianowano ją na Szkołę Przysposobienia w Przemyśle Poligraficznym I Stopnia. W 1948 roku przekształcono ją w trzyletnie Gimnazjum Graficzne, a w roku 1951 na Zasadniczą Szkołę Poligraficzną. W latach 70 – tych przekształcono ją na Liceum Zawodowe Poligraficzne, a w 1985 roku na Technikum Poligraficzne. W 1993 roku odbyły się polsko – niemieckie uroczystości z okazji przypadającej 150 rocznicy wydawnictwa Klambt – Verlag,  a 22 września 2002 r. nadano szkole imię Johannesa Gutenberga. Obecnie po wielu przekształceniach znajduje się w tym budynku Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2, w którym kształcą się uczniowie w wielu specjalnościach, takich jak: technik poligraf czy technik ochrony środowiska. Mogą również ukończyć liceum profilowane w zakresie zarządzania informacją oraz liceum ogólnokształcące.
W trakcie funkcjonowania szkoły zarządzało nią 10 dyrektorów:
1946 – 1953 Kazimierz Hefkaluk
1953 – 1957 Stanisław Eckert
1957 – 1963 Józef Kaleciński
1963 – 1973 Stefan Folaron
1973 – 1975 Tytus Jek
1975 – 1980 Genowefa Sabina Skowron
1980 – 1981 Elżbieta Stangret
1981 – 1995 Bolesław Bandel
1995 – 1996 Grażyna Radzik
1996 – 2005 Bogdan Kosteczki

W wyniku zmian w organizacji szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Nowej Rudzie od 1 września 2005 r. szkoła weszła w skład Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych, którego dyrektorem został Bogdan Kostecki.   

Obecny budynek drukarni i szkoły został wzniesiony w latach ok. 1860- 1870 i był systematycznie rozbudowywany. Najstarsza jego część parterowa, reprezentująca skromne budownictwo ceglane, zwrócona jest szczytowo do ulicy.
Nieco w głębi znajduje się willa, należąca niegdyś do właścicieli wydawnictwa, czyli rodziny Rose. Obiekt ten został zbudowany w stylu budownictwa ceglanego, odnosi się do architektury średniowiecznej, renesansu oraz manieryzmu. Obok willi znajdował się ogród z ciekawym starodrzewiem, w którego części usytuowano obecnie boisko szkolne.


Ulica Mikołaja Kopernika

Schulstraβe, (k. XIX w.), Adamviertel (górna część ulicy z budynkami mieszkalnymi), ul. Szkolna (ok. 1959 r.), Ignacego Daszyńskiego ( po 1959 r.)

Jest to ulica, która obecnie łączy ul. J. Piłsudskiego z ul. Sybiraków. Wytyczona została w latach 1882 – 1889 po zbudowaniu na dawnym wzniesieniu Hopfenberg (Wzgórze Chmielowe) nowej szkoły katolickiej. Od strony zachodniej została wzmocniona skarpą.        W 1931 roku została przebudowana i poszerzona. Na jej górnej części (pomiędzy wiaduktem kolejowym a ul. Niepodległości) wzniesiono w latach 1902 – 1907 wolno stojące budynki mieszkalne. Dzięki dużej ilości wolnego miejsca zabudowa tej części ulicy rozmieszczana była według zasad rządzących urządzaniem dzielnic willowych.

Budynek nowej szkoły katolickiej, obecnie Gimnazjum nr 1 w Nowej Rudzie
ul. Mikołaja Kopernika 6 a.

Do 1945 roku istniał w mieście podział szkół pod względem wyznaniowym. Szkoła katolicka znajdowała się w latach 1808/ 1809 w domu sąsiadującym z plebanią. Była to tylko szkoła dwuklasowa. W roku 1818 zaadoptowano na nową szkołę budynek przy ul. Kościelnej, następnie w domu przy cmentarzu. Kolejny budynek szkolny zbudowano na gruncie dawnego dworskiego folwarku w 1826 roku. Znajdowały się w nim 4 klasy i dwa mieszkania dla nauczycieli. Szkoła ta w 1842 roku była przepełniona z powodu dużej liczby dzieci, w 1859 r. zawaliła się w niej część stropu.

Budynek nowej szkoły katolickiej wybudowano na wzniesieniu Hopfenberg w latach 1882 – 1884. Znajdowało się w nim 18 pomieszczeń lekcyjnych, sala egzaminacyjna i mieszkania dla nauczycieli oraz szkolnych służących. Wzniesiony w stylu historyzmu budynek był wielokrotnie przebudowywany i remontowany. W 1885 roku ustawiono przed szkołą pomnik żołnierzy pruskich, poległych w wojnach 1866 roku i z 1870 / 1871, który wcześniej znajdował się między ul. M. Kopernika a Niepodległości, gdzie miano wznieść gmach sądu. Po wojnie pomnik usunięto a w budynku powstała szkoła podstawowa, zwana pospolicie „jedynką”, która funkcjonowała do roku szkolnego 2003 – 2004.

Pierwsza polska szkoła podstawowa w Nowej Rudzie rozpoczęła swoja pracę 4 września 1945 roku, choć regularne zajęcia rozpoczęły się dopiero 6 dni później. W pierwszym roku nauki uczyło się w niej około 200 uczniów a pracowało 10 nauczycieli. Jeszcze we wrześniu rozpoczęła działalność pierwsza drużyna harcerska.
Z dniem 1 września 1947 roku szkoła została połączona z gimnazjum i stała się noworudzką Jedenastolatką pod patronatem Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Na skutek ciągłego napływu do miasta polskich osadników w szkole zwiększyła się liczba dzieci,             a niektóre klasy liczyły po 55 uczniów. Zmiany personalne zaszły w szkole w roku szkolnym 1964/65, kiedy to na urlop zdrowotny odszedł dyrektor Jedenastolatki, Antoni Rzęsikowski,     a jego miejsce zajął Jan Gniadek. Budynek szkolny został odnowiony przez gliwicka kopalnię „Sośnica”, która wykorzystywała pomieszczenia szkolne na kolonie letnie.
W 1966 roku nastąpiło rozdzielenie Jedenastolatki na Liceum Ogólnokształcące i SP    nr 1, której dyrektorem został Jan Gniadek. Za jego czasów do szkoły sprowadzono nowe meble   i usunięto dotychczasowe stare, jeszcze poniemieckie. Za czasów dyrektora Grzegorza Szypra rozpoczął się w szkole poważny remont stropów, co dezorganizowało  pracę szkoły. W latach 1972/74 liczba uczniów wzrosła do około 1200, przez co nauka trwała nieraz 3 zmiany. W 1975 roku LO przeniosło się do nowego budynku przy Osiedlu Piastowskim, przez co szkoła otrzymała jego dawny budynek oraz salę gimnastyczną. W 1982 roku patronem szkoły został Jan Kochanowski.
W 1998 roku szkoła oddała dawny budynek liceum nowo utworzonemu gimnazjum,        a swoją pracę prowadziła do roku 2004, kiedy to na skutek reformy oświaty i reorganizacji szkół w mieście przestała istnieć.
Przez okres blisko 60 lat funkcjonowania szkoły zarządzali nią następujący kierownicy              i dyrektorzy:
1945 – 1947 – Gwidon Bernat
1947 – 1964 – Antoni Rzęsikowski (11 – latka) i Gwidon Bernat (SP)
1964- 1966 – Jan Gniadek (11 – latka)
1966 –1970 – Jan Gniadek
1970 – 1972 – Grzegorz Szyper
1972 – 1975 – Janina Nowak
1975 – 1979 – Kazimierz Powroźnik
1979 – 1990 – Krystyna Wójcik
1990 – 1995 – Kazimiera Grenda
1995 – 2004 – Dariusz Niewiarowski

Gimnazjum, ul. M. Kopernika 6b

Budynek ówczesnego niemieckiego progymnazium  wzniesiono w 1909 roku w stylu neoklasycyzmu łączonego z barokiem, nawiązującym do architektury czasów fryderycjańskich.

Do końca II wojny światowej mieściło się w nim niemieckie gimnazjum, chociaż w czasie II wojny światowej znajdował się w nim szpital wojskowy, a sala gimnastyczna po wojnie służyła jako magazyn zbożowy. W 1945 roku rozpoczęła w nim naukę polska młodzież dając początek noworudzkiemu „ogólniakowi”.

Zaczął pracę w roku szkolnym 1945/46 jako Państwowe Gimnazjum i Liceum w Nowej Rudzie,  w którym zarówno uczniowie jak i nauczyciele musieli się obejść bez podręczników, bowiem nie było ani jednej polskiej książki. Już rok później otrzymało ono imię Henryka Sienkiewicza, bowiem w 1946 roku przypadała 100 rocznica śmierci pisarza. Następne lata to okres tworzenia się „jedenastolatki”, gdyż powstała Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego i Licealnego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Nowej Rudzie. Spowodowało to usunięcie dotychczasowego patrona szkoły oraz lekcji religii. Ponowny podział na szkołę podstawową i liceum nastąpił w 1966 roku. Na skutek nadchodzącego wyżu demograficznego budynek stawał się zbyt ciasny. Na Osiedlu Piastowskim budowano nową szkołę bez wyraźnie określonego jej przeznaczenia. Rozpoczęły się starania Dyrekcji, Grona Pedagogicznego oraz rodziców o przyznanie obiektu noworudzkiemu „ogólniakowi” i w czerwcu 1974 roku przeniesiono sprzęt szkoły przy pomocy m.in. uczniów.

Noworudzkie LO rozpoczęło w nowym budynku rok szkolny 1975/76, na zjeździe absolwentów rok później upomniano się o powrót dotychczasowego patrona, którego przywrócono szkole w 1979 roku. Rok później nastąpiło uroczyste wręczenie sztandaru.
Do 1995 roku noworudzkie liceum ukończyło 4219 absolwentów. Od roku 2002 zgodnie z reformą oświaty wprowadzono w szkole 3 – letni cykl nauczania oparty na podbudowie 3 – letniego gimnazjum. W roku 2005 odbył się z okazji 60 – lecia istnienia szkoły VI Zjazd Absolwentów. Mury szkoły opuściło wielu znanych ludzi, m.in. Zdzisław Leśniak (aktor), Edyta Geppert (piosenkarka), Karol Maliszewski (współczesny poeta i krytyk literacki).
Przez okres 60 lat istnienia szkoły zarządzało nią ośmiu dyrektorów:
1945 – 1948 Józef Czechowicz
1948 – 1949 Bolesław Krzyżanowski
1949 – 1964 Antoni Rzęsikowski
1964 – 1966 Jan Gniadek
1966 – 1977 Antoni Mackiewicz
1977 – 1980 Stanisław Krzyżanowski
1980 – 1991 Genowefa Sabina Skowron
1991 –2006 Ryszard Sonnak
Od 1 września 2006 r. funkcję dyrektora pełnic będzie Izabela Sas.


Po „przeprowadzce” liceum do nowego budynku na Osiedlu Piastowskim, obiekt przekazano Szkole Podstawowej nr 1, przez co, jako największa w mieście, funkcjonowała w dwóch budynkach. Po reformie oświaty z 1999 roku utworzono w nim rok później Gimnazjum nr 1, które w 2004 roku przejęło również sąsiedni budynek upadłej SP nr 1. Dyrektorem Gimnazjum nr 1 w latach 1998 – 2004 był Jan Zieliński a od 2004 jest Mirosław Wojciechowski.