Zarys dziejów miasta

Dzieje górnictwa noworudzkiego po 1945 r.

Brak zniszczeń w czasie działań wojennych w 1945 roku sprawił, że bezpośrednio    po ich zakończeniu kopalnie noworudzkie natychmiast podjęły wydobycie węgla. W skład przejętego w dniu 9 maja 1945 roku przedsiębiorstwa  „Neuroder Kohlen und Thonwerke” wchodziły 3 kopalnie: „ Ruben” („Piast”)- kopalnia węgla kamiennego i łupku ogniotrwałego z zakładem przeróbczym, prażalnią łupku ogniotrwałego i tartakiem; „Rudolf” ( „Bolesław”), oraz „Johan Baptista” („Słupiec”)z tartakiem.

Ponadto pod zarząd kopalń wchodziły warsztaty mechaniczne w Przygórzu, noszące nazwę „Huta Barbara” oraz majątek rolny „Zacisze”.

W okresie od 9 maja do końca czerwca 1945 roku noworudzkie kopalnie znajdowały się pod zarządem Armii Czerwonej, a następnie w ramach Dolnośląskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Wałbrzychu przeszły pod nadzór Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego.
Park maszynowy kopalń i zakładów towarzyszących był przestarzały, a maszyny wyeksploatowane. Urządzenia eksploatowane przez wiele lat wymagały modernizacji
i wymiany. Początkowo załogi kopalń noworudzkich stanowili w większości górnicy niemieccy. Wymiana załóg na polskie następowała stopniowo, przy czym w wielu przypadkach rozpoczynający pracę Polacy nie mieli przygotowania do zawodu górniczego. Udział górników niemieckich wynosił: w 1945 roku –88 %, w 1946 roku –40 %,      w 1950 roku –23 %, w 1953 roku –15 %, w 1955 roku – 8  %.

Przed zakończeniem wojny, w kwietniu 1945 roku w kopalniach noworudzkich pracowały 3064 osoby, natomiast po zakończeniu działań wojennych w maju 1945 roku tylko 2211, a w czerwcu 1766 osób. W konsekwencji wydobycie węgla spadło z 53,5 tys. ton
w kwietniu do ponad 19 tys. ton w maju i 11,6 tys. ton w czerwcu. Od lipca 1945 roku następował wzrost wydobycia. Wydobycie węgla  w 1945 roku wyniosło  prawie 380 tys. ton, w 1946 roku ponad 480 tys. ton i systematycznie wzrastało, by w latach 70 –tych osiągnąć  1,2 mln ton . Rekordowym rokiem był rok 1976, kiedy wydobyto prawie 1, 29 mln ton przy zatrudnieniu ponad 6 tys. osób.
Od marca 1946 roku w kopalni „Nowa Ruda” wznowiono wydobycie i prażenie łupku ogniotrwałego, cennego surowca dla przemysłu materiałów ogniotrwałych. Do  końca tego roku wydobyto 72 tys. ton łupku ogniotrwałego i wyprodukowano 35, 6 tys. ton łupku prażonego. W 1947 roku wydobyto ponad 500 tys. ton węgla i prawie 132 tys. ton łupku ogniotrwałego, z którego wyprodukowano blisko 66 tys. ton łupku prażonego. W 1948 roku odpowiednio prawie 524 tys. ton węgla, 135,6 tys. ton łupku ogniotrwałego i ponad 68 tys. ton łupku prażonego.  Zatrudnienie  w 1948 r. wyniosło 3849 osób.

Z dniem 12.03.1948 roku wszystkie kopalnie noworudzkie: „Nowa Ruda”, „Przygórze” i „Jan” połączono w jedną kopalnię pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda”. Dotychczasowe jednostki otrzymały nazwy: szyb „Piast” w Nowej Rudzie, szyb „ Bolesław” w Przygórzu i szyb „Jan” w Słupcu. Huta „Barbara” została przekazana do Dolnośląskich Zakładów Naprawczych w Wałbrzychu, zaś z końcem 1949 tartaki w Nowej Rudzie i w Słupcu przekazano do Centrali Dostaw Drzewnych Przemysłu Węglowego.
W pierwszej połowie lat 50-tych wystąpiły niekorzystne tendencje w górnictwie noworudzkim, takie jak: spadek wydobycia węgla i wydajności pracy, braki materiałowe, nierealne centralne planowanie. Wzrosło jedynie wydobycie łupku ogniotrwałego i produkcja łupku prażonego. Spadkowi wydobycia starano się zapobiec poprzez wzrost zatrudnienia

( w tym kobiet) pod ziemią, zatrudnianie żołnierzy, więźniów, werbowanie ludzi z rolniczych rejonów kraju, wydłużanie czasu pracy, dodatkowe zmiany wydobywcze, pracę w niedziele itp.
W dniu 1.01.1954 roku z dotychczasowego szybu „Jan” utworzono samodzielną kopalnię pod nazwą: Kopalnia Węgla Kamiennego „ Słupiec” w Słupcu. Dotychczasowa siedziba dyrekcji kopalni w centrum miasta została przekazana władzom powiatu, a dyrekcja kopalni „Nowa Ruda” przeniosła się na szyb „Piast”.
Z dniem 1.01.1955 roku prażalnię łupku ogniotrwałego podporządkowano Zjednoczeniu Materiałów Ogniotrwałych w Gliwicach pod nazwą Noworudzkie Zakłady Łupku Ogniotrwałego, a w dniu 1.07.1957 r. ponownie wróciła ona  pod zarząd kopalni.
W drugiej połowie lat 50-tych nastąpiła poprawa sytuacji w kopalniach noworudzkich: zmniejszono nałożone plany produkcji, podniesiono płace, zlikwidowano dodatkowe zmiany wydobywcze, ograniczono pracę w niedziele, zlikwidowano zatrudnienie tzw. pracowników skoszarowanych, skrócono czas pracy, zadbano o przygotowanie frontu eksploatacyjnego, przeznaczono dodatkowe środki na inwestycje. Rozpoczęto wdrażanie postępu technicznego, modernizację kopalń, wprowadzanie mechanizacji procesów produkcyjnych. W tych latach kopalnia rozpoczęła i przez wiele lat prowadziła wydobycie węgla na wychodniach nieczynnej, zatopionej kopalni „Wacław”:
-od czerwca 1955r. do sierpnia 1959 roku w rejonie sztolni „Wacław” w Ludwikowicach Kł.;
-od stycznia 1958r. do grudnia 1976 roku w rejonie upadowej „Pniaki” w Jugowie;
-od października 1960r. (przejęcie od kopalni „Thorez”) do stycznia 1974 roku w rejonie upadowej „Kazimierz” w Sokolcu.

W latach 60- tych rozpoczęto rozbudowę i modernizację kopalni „Słupiec”, w tym
główne roboty rozcinkowe, głębienie szybów: „Nowy I” i „Nowy II” oraz budowę nowego zakładu przeróbczego i budynku BHP. Wydobycie węgla wzrosło z 560 tys. t  w 1960 roku do ponad 900 tys. t  w 1970 roku.
W dniu 1.07.1971 roku nastąpiło połączenie kopalń „Słupiec” i „Nowa Ruda”
w jedno przedsiębiorstwo pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda” z siedzibą w Słupcu, a od 1.01.1973r. po połączeniu miast Słupiec i Nowa Ruda nadano nową nazwę kopalni: Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda” w Nowej Rudzie. Poprzednie kopalnie otrzymały nowe nazwy: pole górnicze „Piast” i pole górnicze „Słupiec”. W takim układzie kopalnia funkcjonowała do końca istnienia.

Lata 70- te można uznać za lata rozbudowy, rekonstrukcji i modernizacji kopalni polegające na uruchomieniu nowych poziomów eksploatacyjnych, pogłębianiu szybu
„Piast II”, zabudowaniu na tym szybie wieży basztowej i uruchomieniu w nim wyciągu klatkowego, a także modernizacji zakładów przeróbczych.
Zlikwidowano w tych latach wyeksploatowane rejony wydobywcze: „Bolesław”, „Kazimierz” i „Pniaki” przenosząc ich wydobycie na zmodernizowany rejon „Lech” pola „Piast”. Poprawiło to koncentrację wydobycia oraz wskaźniki techniczno-ekonomiczne. Wzrosło wydobycie węgla z 1021156 ton w 1971 roku do 1211200 ton w 1979 roku.    
Produkcja łupku prażonego w tych latach, ze względu na coraz mniejsze zapotrzebowanie zaczęła maleć, by ostatecznie w dniu 1.07.1980 r. całkowicie zaniknąć. Przez 35 lat prażalnia łupku ogniotrwałego dostarczyła ponad 2 mln ton surowca dla potrzeb przemysłu materiałów ogniotrwałych.

W latach 70-tych odnotowano dwie tragiczne katastrofy górnicze w polu „Piast”,
w których na skutek wyrzutów gazów i skał zginęli ludzie: w dniu 7.09.1976 r. - 18 osób
i w dniu 3.10.1979 r. - 7 osób.
Lata 80– te to okres realizacji szeregu inwestycji o charakterze przemysłowym, mieszkaniowym i socjalnym. Po załamaniu się wydobycia w latach 1980-81, w następnych latach kopalnia ustabilizowała produkcję w wysokości ok. 1 mln ton węgla rocznie
i utrzymywała ją na tym poziomie do 1989 r.

W latach 80- tych ok.70 % wydobycia węgla kamiennego pochodziło z pola „Słupiec”.
Ze względu na szybkie wyczerpywanie się złoża eksploatacja w polu „Słupiec” była planowana na ok. 15-20 lat ( do ok. 2000-2005roku).

W celu utrzymania wydobycia kopalni zaprojektowano udostępnienie znacznych zasobów węgla zalegających w Obszarze Górniczym „Ludwikowice Kłodzkie”, gdzie zaniechano eksploatacji w 1939 roku i zatopiono kopalnię. Istniało szereg koncepcji wznowienia eksploatacji, m. in. prowadzono już odwadnianie kopalni oraz podjęto ograniczoną eksploatację w przypowierzchniowych częściach złoża ( upadowa „Kazimierz”,  upadowa „Pniaki”, sztolnia „Wacław”), jednakże z powodu szeregu uwarunkowań( głównie ekonomicznych) oraz obaw przed zagrożeniami nie doszło do eksploatacji na większą skalę.
W wyniku zapoczątkowanych na początku lat 90-tych przemian społeczno- gospodarczych w kraju, rozpoczęto proces restrukturyzacji górnictwa, który zakładał m.in. likwidację Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego i wchodzącej w jego skład kopalni „ Nowa Ruda”.
W 1991 roku zarząd KWK „Nowa Ruda” przy akceptacji Rady Pracowniczej
i wszystkich związków zawodowych działających w zakładzie przygotował  10- letni plan likwidacji kopalni powiązany z prowadzeniem restrukturyzacji przedsiębiorstwa zakładający przygotowanie ok. 1,5 tys. miejsc pracy dla zwalnianej załogi.
W dniu 22 stycznia 1992 roku zapadła decyzja Ministra Przemysłu i Handlu
obowiązująca od 1.04.1992r. o postawieniu w stan likwidacji podziemnej Kopalni Węgla Kamiennego „ Nowa Ruda”  z terminem zakończenia likwidacji w 2001 roku.
Ustalono, że likwidacja kopalni zostanie przeprowadzona w dwóch etapach, tj:
I etap- likwidacja pola „Piast” do końca 1995 roku
II etap- likwidacja pola „Słupiec” do końca 2001 roku.
We wrześniu 1994 roku zakończono wydobycie węgla kamiennego w polu „Piast”
i przystąpiono do likwidacji pola. W 1995 roku zakończono likwidację podziemnej części pola „Piast” i zasypano szyby. W 1996 roku udostępniono do zwiedzania Muzeum Górnictwa  na polu „Piast”.
W dniu 31.01.2000 roku zakończono wydobycie węgla kamiennego w polu „Słupiec”.
Było to zakończenie wydobycia węgla w KWK „ Nowa Ruda” i w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym. W dniu 30.05. 2000 r zakończono likwidację wyrobisk podziemnych pod kątem przygotowania dołu kopalni do budowy podziemnego magazynu gazu. W tym roku zlikwidowano również część zakładu przeróbczego oraz sprężarki i chłodnię kominową na polu „ Słupiec”.

W dniu 20.03.2001 r. kopalnia została włączona do Bytomskiej Spółki Restrukturyzacji Kopalń, przestała być przedsiębiorstwem i utraciła osobowość prawną.
Bariera ekonomiczna, czyli stała nierentowność kopalni była głównym powodem podjęcia decyzji o wstrzymaniu wydobycia w 1994 roku i likwidacji pola „Piast”, później likwidacji pola „Słupiec”, a tym samym całej kopalni „Nowa Ruda” jako ostatniej w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym.