Zarys dziejów miasta

ul. Cmentarna

Krötengasse (1739), Kreuzstraße, Kohlenstraße (1889)

Trasą obecnej ul. Cmentarnej przebiegała od średniowiecza droga, która łączyła Drogosław z Włodowicami i biegła dalej doliną Włodzicy w kierunku Kłodzka lub Broumova, będąc jednocześnie główną arterią komunikacyjną miasta. Utraciła takie znaczenie, kiedy około poł. XVI wieku zasiedlono obszar miasta wokół dzisiejszego rynku.

Kościół p. w. Podwyższenia św. Krzyża

Kościół ten jest najstarszym kościołem parafialnym Nowej Rudy. Pierwsza wzmianka historyczna z 1337 roku wymienia proboszcza noworudzkiego Reynharda, który zadeklarował jedną markę czynszu na kościół i szpital w pobliskim Kłodzku. Biorąc pod uwagę ówczesne położenie miasta, należy sądzić, iż właśnie w tym miejscu, gdzie rzekomo fale Włodzicy w czasie powodzi pozostawiły drewniany krzyż, zbudowano pierwszą noworudzką świątynię, która mogła być pod opieką lubiąskich cystersów. O tym może świadczyć fakt, iż najstarszy dokument dotyczący Nowej Rudy znajdował się właśnie w klasztorze lubiąskim. Jednak należy sądzić, iż działalność cystersów na obszarze Nowej Rudy jest raczej wątpliwa, bowiem kolonizowali oni głównie obszary równinne i nie znajdujemy potwierdzenia, iż przekroczyli od północy pasma sudeckie otaczające od strony północnej i północno - zachodniej obszar Nowej Rudy, czy też działali na terenie Kotliny Kłodzkiej. Nowa Ruda Kreuzkirche Pierwszy kościół p.w. Św. Krzyża był prawdopodobnie drewniany i został zbudowany w XIII lub na przełomie XIII/XIV wieku. W tym czasie tuż obok niego znajdował się pierwszy drewniany noworudzki ratusz. Obie budowle zostały zniszczone podczas najazdu husytów na Nową Rudę w 1428 roku, bowiem dokumenty podają informację o śmierci noworudzkiego proboszcza Johannesa Beringera. Na jego miejscu wybudowano nowy, również drewniany, który otrzymał dzwony kolejno w latach 1437, 1446 i 1465 (ten ostatni, z opuszczonego kościoła w Ludwikowicach, odkupiony od właściciela dóbr noworudzkich Heinricha III von Donyn). Według wzmianki kronikarza J. Köglera wnętrze kościoła zdobiła polichromia przedstawiająca sceny Męki Pańskiej. Funkcję ołtarza głównego pełnił krucyfiks, który podobnie jak malowidła związany był z lokalnym kultem Św. Krzyża. Jego oficjalne wezwanie znane było dopiero pod koniec XV wieku. Kościół stracił nieco na znaczeniu, kiedy w 1502 roku wybudowano obecny kościół Wniebowzięcia NMP (wówczas kościół św. Mikołaja), który był już murowany i miał nieco lepszą, wygodniejszą dla wiernych lokalizację. Na przełomie XVI/XVII wieku był opuszczony, nie budził też zainteresowania dla luteran. Ponownie użytkowano go od początku XVIII wieku, o czym świadczy dzwon, który według J. Köglera ważył około 63 kg, a został odlany 20 września 1710 roku w Ołomuńcu. Obecny kościół zbudowany został w stylu dojrzałego baroku w 1726 roku. Zbudowano go wzdłuż jednej osi na planie podłużnym. Posiada wyodrębnione prezbiterium, jednoprzestrzenną nawę z częściowo na nią wciągniętą wieżą oraz zakrystię. Tego typu rozwiązania wymusiła na projektancie konfiguracja terenu oraz przebieg ulicy Cmentarnej. Nawę kościoła formowano tak, by uzyskać efekt centralności wnętrza. Jednolitą powierzchnię sklepienia ozdobiono dużym plafonem. Poprzez skrócenie i zaokrąglenie lunet tradycyjnego sklepienia kolebkowego uzyskano w nawie dużą, jednolitą powierzchnię, która nawiązuje przestrzennością do formy zwanej kapą czeską. Natomiast sklepieniami konchowymi zamknięto prezbiterium oraz dwa wąskie półprzęsła nawy. Portal główny bazowany jest na rozwiązaniach wczesnobarokowych, natomiast w nowym stylu wykonano formy naczółka i liści akantu. Te, oraz szereg innych rozwiązań architektonicznych świątyni sugerują historykom sztuki, iż tego typu rozwiązania przypominają budowle sakralne projektowane przez wybitnego architekta Kiliana Ignaza Dienzenhofera. Można zatem sądzić, że projektant kościoła wywodził się z jego kręgu i reprezentował lokalne środowisko architektów czeskich. Kilian Ignatz Dienzenhofer oraz jego ojciec Krzysztof przebudowywali klasztor w pobliskim Broumovie, wybudowali też szereg kościołów w wioskach leżących na Ziemi Broumovskiej. Nowa Ruda Kreuzkirche Remonty kościoła miały miejsce w latach 1844 i 1878. Zły stan techniczny spowodował, iż w latach 1946 - 1968 świątynia była nieczynna. Na krótko odremontowano ją w latach 1975 - 1977, ale ze względu na szkody górnicze zamknięto ją ponownie w 1980 roku. Taki stan rzeczy trwał do 1991 roku, kiedy to ekipy KWK "Nowa Ruda" rozpoczęły remont, w trakcie którego wzmocniono konstrukcję i niestety, zamalowano część dawnych malowideł na sklepieniu (jedno na sklepieniu nad ołtarzem głównym przedstawiało modlącego się Chrystusa w Ogrójcu z pocieszającym Go aniołem z kielichem goryczy). 7 grudnia 1991 roku ówczesny metropolita wrocławski Henryk kardynał Gulbinowicz poświęcił ponownie świątynię, na której jeszcze trzy lata później wykonano tynki zewnętrzne oraz uzupełniono poszycie dachowe. Konserwację wyposażenia kościoła wykonano w 1997 roku. Jednonawowe wnętrze kościoła z chórem organowym wykonane zostało w okresie dojrzałego baroku. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny, w którego centralnym punkcie znajduje się rzeźba Ukrzyżowanego Zbawiciela. Ponad nim widnieje symbol Ducha św. (gołębica) oraz otoczona główkami anielskimi postać Boga - Ojca. Stojące pod krzyżem postacie Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty z wyrazami bólu patrzą na śmierć Syna i Mistrza. Dwa aniołki z atrybutami Męki Pańskiej jakby zbierają do kielichów krew Chrystusa. Poniżej sceny głównej ołtarza stare drewniane tabernakulum z płaskorzeźbami przedstawiającymi kielich i hostię. Dolną część ołtarza miała wyobrażać Boży Grób, w którym znajdowała się niegdyś rzeźba zdjętego z krzyża Jezusa. Całość ołtarza została pomyślana jako XII i XIV stacja Drogi Krzyżowej, której uzupełnieniem były niegdyś obrazy. J. Kögler wspominał, iż obrazy przedstawiające Mękę Pańską zostały w nim umieszczone 25 września 1732 roku. Być może uległy wkrótce zniszczeniu, bądź też wzmianka o nich jest wątpliwa. Z zachowanych jeszcze do niedawna obrazów wynikało, iż na obrazie przedstawiającym IV stację Drogi Krzyżowej namalowana jest postać rotmistrza, który nosi na głowie hełm z czasów króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego, a oblicze ma podobne do twarzy generała de la Motte Fouque, w czasach wojen śląskich komendanta kłodzkiej twierdzy, nienawidzącego wyznania rzymsko - katolickiego. Henryk August baron de la Motte- Fouque (1698 - 1774) - wywodził się z dawnej francuskiej rodziny hugenockiej, po odwołaniu edyktu nantejskiego (1685) osiadłej w holenderskiej Hadze, a potem w Celle w Dolnej Saksonii. Za czasów króla Fryderyka II służył w armii pruskiej, prawdopodobnie od X 1742 roku pełnił funkcję gubernatora Hrabstwa Kłodzkiego. Z powodów rodzinnych i osobistych czuł nienawiść do katolickiego kleru ("jestem wrogiem wszystkich katolickich duchownych, a jezuitów nienawidzę śmiertelnie") i jako gubernator Hrabstwa Kłodzkiego prowadził wobec niego wrogą politykę. Doprowadził do stracenia, opartego na fałszywych zeznaniach dwóch pruskich dezerterów, kłodzkiego jezuity księdza Andreasa Faulhalbera, którego powieszono 30 grudnia 1757 r. Ciało księdza zdjęli z szubienicy Austriacy po zdobyciu twierdzy kłodzkiej dopiero 26 lipca 1760 roku. Okazało się, iż pomimo tak długiego czasu nie uległo ono rozkładowi. Stąd też można przypuszczać, iż obrazy te namalował nieznany z imienia i nazwiska noworudzki parafianin, a powstały one ok. 1760 roku. Obrazy te, niestety, z braku odpowiedniej konserwacji stały się nieczytelne i zostały usunięte. Obecne, sprowadzone tutaj z kaplicy św. Anny, pochodzą z 1903 roku. Przestrzeń prezbiterium zamknięta jest wygiętą w łuk balustradą komunijną, na linii której znajduje się kosz ambony. Naprzeciwko niej, na konsoli stoi postać św. Piotra z krzyżem męczeńskim, który ofiaruje ukrzyżowanemu Zbawicielowi serce i życie. W kościele znajdują się także dwa boczne ołtarze, z których jeden, dawniej poświęcony Chrystusowi, obecnie poświęcony jest Matce Boskiej Ostrobramskiej. Jej niewielki obraz umieszczono w 1997 roku, namalowany przez Stanisława Netśvolodowa, a ufundowany przez rodziny Zegzdrynów i Kretowiczów. Nad nim umieszczono baldachim, a w zwieńczeniu obraz przedstawiający świętą Marię Magdalenę. Tematyka drugiego ołtarza dotyczy św. Rodziny, którą widzimy na obrazie w nim umieszczonym w towarzystwie Trzech Króli, składających Dzieciątku pokłon. Nad nim obraz, który przedstawia scenę ucieczki św. Rodziny do Egiptu. Ołtarze kościoła wykonał nieznany z imienia i nazwiska artysta. W kościele znajdują się organy, które w czasie pierwszej wojny światowej straciły piszczałki. Na sklepieniu na środku nawy głównej znajduje się malowidło przedstawiające scenę Wniebowstąpienia Pańskiego. Obok kościoła znajduje się rzeźba z XVIII wieku, przedstawiająca św. Michała Archanioła, z drugiej strony zaś zespół rzeźb z wmontowaną tablicą, na której umieszczono nazwiska proboszczów zarządzających świątynią.