Zarys dziejów miasta

W skład państwa pruskiego weszła Nowa Ruda w 1742 roku, kiedy to w czasie I wojny śląskiej król pruski Fryderyk II  zajął Śląsk i Ziemię Kłodzką ( Istnieje wersja, że kupił ją od władcy Czech Karola a przyszłego cesarza niemieckiego Karola VII za 400 tys. talarów). Tutejsza szlachta, duchowieństwo i miasta zmuszone zostały do złożenia przysięgi wierności królowi pruskiemu na ręce księcia Leopolda von Anhalt - Dessau, co miało miejsce 20 II 1742 roku. Hołd ten złożyła też ówczesna dziedziczka dóbr noworudzkich Maria Anna Stillfried. Z kolei jej synowie reprezentowali różne orientacje polityczne. Spadkobiercą po niej został Michał Rajmund, który po ranach odniesionych w bitwie pod Torgau w czasie III wojny śląskiej (1756 – 1763) toczył przede wszystkim spory  z radą miejską, zakończone zresztą dla niego niepowodzeniem. Jednocześnie po wielu udanych zakupach dóbr ziemskich stał się właścicielem 1/3 obszaru Ziemi Kłodzkiej.

Ostatnim z noworudzkich Stillfriedów był Fryderyk August, który wszystkie swoje dobra odstąpił w 1810 roku szwagrowi brata, czyli Antoniemu von Magnisowi, rezydującemu w Bożkowie i od tego czasu Nowa Ruda nie była już siedzibą szlachecką.
W okresie wojen napoleońskich miasto zostało doszczętnie splądrowane przez walczące u boku wojsk francuskich oddziały bawarskie i wirtemberskie. Miało to miejsce w 1807 roku. Po ogłoszeniu przez Napoleona blokady kontynentalnej zbankrutowało wiele warsztatów włókienniczych. Podupadła gospodarka a burza deszczowa połączona z powodzią zniszczyła w 1829 roku 90 domostw. Jednocześnie rozpoczęto budowę wielu dróg i mostów, co stworzyło nieco miejsc pracy.

   W 1843 wydawnictwo Wilhelma Wenzela Klambta zaczęło wydawać gazetę „Der Hausfreund”, która rok później miała 450, a w 1847 roku już 1200 stałych abonentów. Ponowny kryzys miasto przeszło w okresie Wiosny Ludów, kiedy to wprawdzie miasto zorganizowało uroczystość w teatrze miejskim dla uczczenia zdobyczy rewolucji berlińskiej i zapowiedzianemu zjednoczeniu Niemiec, ale jednocześnie z powodu biedy i panującej drożyzny mieszkańcy wymusili na kupcach sprzedaż zboża po niższych cenach.

W sierpniu 1855 roku Nowa Ruda stała się siedzibą nowo utworzonego powiatu noworudzkiego, obejmującego dwa miasta (Nowa Ruda i Radków), oraz 37 wsi. W II połowie XIX wieku następuje ożywienie gospodarcze, związane głównie z rozwojem przemysłu włókienniczego, produkującego głównie na zamówienia firm berlińskich. W tym okresie coraz większego znaczenia zaczyna nabierać górnictwo węglowe, które przechodziło pewne przemiany. Pojedyncze małe szyby lub kopalnie przeszły proces tzw. konsolidacji. Istniał też duży popyt na wydobywany w kopalni „Ruben” łupek ogniotrwały.

Od 1871 roku Nowa Ruda wchodziła w skład II Rzeszy Niemieckiej, powstałej w wyniku zwycięstwa wojsk pruskich w wojnie z Francją i kończącego ją pokoju frankfurckiego. W 1879 roku wybudowano do Nowej Rudy linię kolejową z Kłodzka, a rok później z Wałbrzycha. W 1881 roku powstała w Nowej Rudzie sekcja Towarzystwa Gór Kłodzkich (GGV), która zajmowała się wytyczaniem szlaków turystycznych, wybudowała schronisko na Górze św. Anny oraz na tym szczycie wieżę widokową. Wybudowała też obecną drogę jezdną na ten szczyt.
23 maja 1884 r. doszło do najtragiczniejszego w dziejach miasta pożaru, który wybuchł w rynku i strawił znaczną część domostw oraz kościół parafialny.

Działania I wojny światowej nie objęły miasta, jednak wielu jego mieszkańców zaciągniętych do armii niemieckiej brało w niej udział i straciło życie. Miasto odczuło natomiast sytuację powojenną, kiedy to szalała inflacja, głód i załamanie gospodarcze. Stało się to przyczyną zajść w mieście w sierpniu 1923 roku, kiedy to z powodu wydania rzekomej decyzji o wysłaniu kilku wagonów z żywnością do Wałbrzycha mieszkańcy zaprotestowali, a po przybyciu policji ze Świdnicy do szło do strzelaniny, w wyniku  której zginęło 14 mieszkańców miasta. W lipcu 1930 roku miała miejsce katastrofa na szybie „Kurt” w Jugowie, gdzie zginęło 151 górników, z czego 12 z Nowej Rudy. Z tego też powodu we wrześniu przybył do miasta kanclerz Niemiec Heinrich Brüning, który spotkał się z mieszkańcami miasta w „Pruskim Dworze” (obecnie budynek dworca PPKS).

W okresie XX – lecia międzywojennego mieszkańcy Nowej Rudy uczestniczyli w wyborach do Reichstagu i Parlamentu Pruskiego. Wśród nich przeważała orientacja katolickiej partii „Zentrum” oraz niemieckiej socjaldemokracji (SPD). Na skutek reformy administracyjnej Niemiec Nowa Ruda utraciła w 1932 roku status miasta powiatowego.

Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech ruch narodowosocjalistyczny zaczął stopniowo obejmować życie miasta. Władzę stopniowo przejmowali naziści, czego przykładem było odwołanie dotychczasowego i powszechnie lubianego burmistrza A. Becksteina, a zastąpienie go Aloisem Kroemerem, członkiem NSDAP. W 1937 roku trwały uroczystości związane z rocznicą 600 – lecia istnienia miasta. Na tę okoliczność wydano również kronikę miasta autorstwa prof. Josepha Wittiga, który otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta.

II wojna światowa nie objęła Nowej Rudy działaniami wojennymi. Jednak wówczas miała miejsce największa katastrofa górnicza w kopalniach noworudzkich. W czasie przebijania przekopem pokładu „Franciszek” w wyniku wyrzutu dwutlenku węgla zginęło w kopalni „Ruben” 187 górników, z czego jednym był jeniec angielski pracujący w kopalni. Przy tej kopalni w czasie wojny znajdował się również obóz pracy.