Zarys dziejów miasta

Zarys dziejów miasta

Dzisiejsza Nowa Ruda powstała w dolinie rzeki Włodzica i jej dopływów, na obszarze  Obniżenia Noworudzkiego pomiędzy Górami Sowimi a Wzgórzami Włodzickimi,  na surowym korzeniu, w miejscu przebiegu szlaków handlowych prowadzących z dzisiejszych Czech w kierunku Śląska. Być może pierwszym jej ośrodkiem była warownia znajdująca się na miejscu dzisiejszego zamku, która miała strzec przejeżdżających tędy karawan kupieckich. Z czasem u jej podnóża zaczęła powstawać osada, zasiedlana przez ludność w czasie kolonizacji niemieckiej, której intensywność przypadła na czasy panowania czeskiego króla Przemysła Ottokara II (1253 - 1278). Pierwsza, zawarta w najstarszej księdze fundacji miejskiej Kłodzka historyczna wzmianka o grodzie nad Włodzicą pochodzi
z roku 1337 i wymienia proboszcza Reynahrta, który dokonał darowizny na rzecz kościoła i szpitala ubogich w Kłodzku.
Być może osada ta należała już do niejakiego Hannusa Wusthuba, który w 1352 roku odsprzedał dobra noworudzkie
przybyłej z pogranicza czesko - łużyckiego rodzinie Donynów. dokument zawarcia tej transakcji określa sprzedaż
"murowanego dworu" i "leżącego przed nim miasteczka", dwóch młynów, łąk, lasów, stawów a także pięciu wiosek: Woliborza, Drogosławia,
Jugowa, Ludwikowic i Świerków. Taki kształt dóbr przetrwał jeszcze przez wiele stuleci i był przedmiotem wielu transakcji.
Za Donynów rozwinęło się przede wszystkim tkactwo, sukiennictwo  oraz hodowla owiec, które dostarczały surowca do rozwoju tych dziedzin.
Świadczą o tym przywileje nadane w 1360 roku oraz statut cechowy sukienników z 1416 roku. W 1404 roku statut cechowy otrzymali szewcy.
Z 1434 roku pochodzi pierwsza historyczna wzmianka o istnieniu w rejonie Nowej Rudy kopalni węgla kamiennego. Ze względu na
kształt powstałej osady (od Włodowic wzdłuż rzeki Włodzicy do granic dzisiejszego Drogosławia) miasto nie posiadała murów obronnych,
przez co skazane było na niszczycielskie, m. in. najazdy husytów w latach 1427 - 1429, w czasie których zniszczony został kościół parafialny (na miejscu dzisiejszego kościoła p. w. Św. Krzyża), oraz zginęli bracia Otton III i Henryk II Donynowie, a także miejscowy proboszcz. W 1434 roku, reagując na skargi noworudzkich mieszczan, Henryk III i Wacław II Donynowie nadali im nowe prawo w formie zbioru konkretnych, a jednocześnie szczegółowych przepisów.
Około 1442 roku wytyczono na miejscu obecnego Rynku miejsce targowe i rozpoczęto budowę nowego ratusza, która trwała jeszcze w latach 70- tych XVI wieku. Na początku tego stulecia pojawiły się w mieście pierwsze wyznania protestanckie, do których należały szwenkfeldyzm i anabaptyzm. W II połowie XVI wieku czołowym wyznaniem protestanckim był luteranizm.
Donynowie mieli w swoich rękach dobra noworudzkie do 1472 roku, kiedy to wymarła męska linia tego rodu. Przejął je jeden ze "złotych rycerzy" króla Czech, Jerzego z Podjebradów Jerzy Stillfried, który poślubił siostrę ostatnich właścicieli, Annę von Donyn oraz zapewnił "utrzymanie i średnie wyposażenie pozostałym siostrom i ich jeszcze żyjącej matce". Stillfriedowie utrzymywali dobra noworudzkie jako swoją własność, natomiast już od 1484 roku toczyl się spór o sytuacje prawną Nowej Rudy, bowiem prawa miejskie nadane były przez Donynów, a nie przez króla Czech. Spór ten zakończył się w 1569 roku, kiedy to cesarz Maksymilian II uznał miejskość miasta nad Włodzicą, ale nie potwierdził tego własnym przywilejem.
Od 1459 roku dobra noworudzkie jako ziemie czeskie weszły w skład utworzonego przez króla Jerzego z Podjebradów Hrabstwa Klodzkiego, które istniało do 1742 roku.
W 1560 roku Jerzy V i Henryk Stillfriedowie rozpoczęli szerzenie na obszarze Nowej Rudy nauk Marcina Lutra. W tym czasie powstał silny ośrodek protestantyzmu, jakim był noworudzki zamek. Nabożeństwa odprawiano w znajdującym się obok niego kościele. Katolicy przenieśli się do wzniesionego jeszcze w 1502 roku kościoła, który w tym czasie otrzymał miano Wniebowzięcia NMP.

Burzliwym okresem dla Nowej Rudy stał się okres wojny trzydziestoletniej, kiedy to właściciel dóbr Bernard Stillfried, podobnie jak większość stanów śląskich, opowiedział się po stronie protestantów i posłał własny oddział na wyprawę do Górnych Łużyc, by powstrzymać wojska saskie i nie dopuścić do kapitulacji Budziszyna. Wyprawa ta dowodzona przez margrabiego z Karniowa Jana Jerzego Hohenzollerna zakończyła się niepowodzeniem. Rycerstwo z Nowej Rudy brało też udział w tragicznej w skutkach dla Czechów bitwie pod Białą Górą w 1620 roku, wykazując w ten sposób solidarność ze stanami czeskimi. Rok później miał miejsce najazd wojsk cesarskich na miasto, które przy pomocy oddziałów z Kłodzka się obroniło, jednak najazd wojsk hrabiego Bernarda Thurna z 1622 roku doprowadził je do zniszczenia i splądrowania. Do niewoli zostali wzięci Bernard Stillfried i jego syn, którzy z kłodzkiego więzienia wyszli dopiero po zapłaceniu okupu w wysokości 12 tys. talarów. Ponadto Bernard po utracie w 1625 roku wszystkich lenn dworskich i części własnych jako dotychczasowy protestant przeszedł na katolicyzm i rozpoczął starania o ich odzyskanie. Tragicznym wydarzeniem dla miasta okazała się epidemia dżumy z 1633 r., w wyniku której zmarło w nim 990 osób. Jeszcze przez dłuższy okres czasu miasto nie mogło podźwignąć się z upadku, a zastój gospodarczy istniał jeszcze prawie do końca i połowy XVIII wieku.